Ένας εξόριστος στο δρόμο για την Ιθάκη Ο Τεμέλ Ντεμιρέρ έγραψε στο μυθιστόρημα του Σουλεϊμάν Κους
Türkçe English Deutsch Italiano Français Ελληνικά Kurdî Español Ως κλάδος της τέχνης, τον οποίο ο Attila İlhan συμπεριέλαβε στη "Γνώση της ζωής" του, η λογοτεχνία είναι μια δεξιότητα, ένας διαφορετικός τρόπος να λες τα πράγματα, μια εξομολόγηση, μια πρόκληση. Λογοτεχνία δεν είναι να κοιτάς κάτι, αλλά να το βλέπεις. Δεν είναι μόνο να βλέπει, αλλά και να αγγίζει αυτό που βλέπει. Είναι να προχωράς πέρα από το άγγιγμα και να δίνεις ζωή σε αυτό που αγγίζεις. Αφού δώσεις ζωή, σημαίνει να μοιράζεσαι τη ζωή, να γίνεσαι ένα μαζί της, να τη ζεις. Η λογοτεχνία είναι η τέχνη της αφήγησης της ανθρωπότητας, η τέχνη της αφήγησης της ανθρωπότητας- είναι να κρατάς έναν καθρέφτη στην ανθρωπότητα. Η λογοτεχνία είναι η ίδια η ζωή- είναι η κατανόηση και το νόημα της ανθρωπότητας- είναι, σύμφωνα με τα λόγια της Susan Sontag, "Η λογοτεχνία είναι ελευθερία!" ή αυτό που περιγράφει ο Fernando Pessoa ως εξής: "Αυτό που ονομάζεται λογοτεχνία είναι ένα όνομα για την προσπάθεια να γίνει η ζωή όσο το δυνατόν πιο πραγματική"... * * * * * Στο έργο του Süleyman Kuş "Εξορία στη χώρα σου"[2], γινόμαστε για άλλη μια φορά μάρτυρες ότι αυτό είναι έτσι και πολύ περισσότερο. Μιλάει για τον "Φερίτ" (σελ. 8-12), τον "Κενάν" (σελ. 13-45) κ.ο.κ. Όλοι τους είναι από εμάς και μέσα από τη ζωή- φυσικά με το ερώτημα(α) τους... Ενώ απαντά στο ερώτημα "Γιατί ο γαλάζιος ουρανός" (σελ.63)- "Σελίδες από χαμένα ημερολόγια" (σελ.73) εμφανίζονται μπροστά μας... Και είναι πάντα "Στο δρόμο"... (σελ. 97-113) Το να είσαι στο δρόμο, να ταξιδεύεις, είναι ένα από τα κύρια θέματα της λογοτεχνίας. Έχει απασχολήσει τη λογοτεχνία από την αρχαιότητα. Στη "Θεία Κωμωδία" του Δάντη Αλιγκιέρι από την ιταλική λογοτεχνία, "το φανταστικό του ταξίδι στην Κόλαση, το Καθαρτήριο και τον Παράδεισο"... Το "Memleketimden İnsan Manzaraları" του Nâzım Hikmet Ran, ο "Ψαράς της Αλικαρνασσού" του Cevat Şakir Kabaağaçlı "Γαλάζια εξορία", το "Ταξίδι στην Ιθάκη" του Demir Özlü... Ή η νοσταλγία της Ιθάκης για τον Οδυσσέα, ο οποίος ονειρευόταν να βρίσκεται στην πατρίδα του κάθε φορά που τον κατέκλυζε η αιματοχυσία του Τρωικού Πολέμου... Οι στίχοι του Κωνσταντίνου Καβάφη τα συνοψίζουν όλα αυτά ως εξής: "Όταν ξεκινήσεις για την Ιθάκη,/ ας είναι το ταξίδι σου μακρύ,/ γεμάτο περιπέτεια, γεμάτο γνώση. Μακάρι το ταξίδι σου να είναι μακρύ./ Μακάρι να υπάρξουν πολλά καλοκαιρινά πρωινά// Μην ξεχάσεις ποτέ την Ιθάκη./ Είναι ο κύριος προορισμός σου να φτάσεις εκεί./ Αλλά μην προσπαθήσεις να τελειώσεις το ταξίδι πολύ σύντομα./ Καλύτερα άφησέ το να κρατήσει χρόνια,/ στο τέλος, ρίξε άγκυρα στα Άδανα σαν γέρος// Μετά από όλα τα πειράματα που πέρασες/ έγινες τόσο σοφός,/ τώρα σίγουρα ξέρεις/ τι σημαίνει Ιθάκη...[3]. * * * * * Ο Süleyman Kuş έχει βιώσει όλες τις ανατροπές του ταξιδιού προς την Ιθάκη στη γεωγραφία μας. Γεννήθηκε την άνοιξη του 1967 στην αγκαλιά της οικογένειάς του που δούλευε ως γεωργικός εργάτης στα χωράφια της Çukurova. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στη δεκαετία του 1970 και τα νεανικά του χρόνια κάτω από τις συνθήκες της περιόδου της 12ης Σεπτεμβρίου. Στο πανεπιστήμιο, το 1987, εντάχθηκε στον αγώνα της νεολαίας για ένα αυτόνομο, δημοκρατικό πανεπιστήμιο ενάντια στην καταπίεση. Υπέστη πιέσεις, βασανιστήρια και στιγματίστηκε. Καταζητήθηκε και αποβλήθηκε από το πανεπιστήμιο. Εργάστηκε ως πωλητής στην αγορά, γυρολόγος και στη συνέχεια σε διάφορα εργοτάξια. Έγραψε με διάφορα ψευδώνυμα. Στο τέλος της "ξενιτιάς" του στη γεωγραφία του, όταν εγκατέλειψε την "αγαπημένη, θλιβερή πατρίδα" του στο Νεβρόζ του 2019, "η εσωτερική εξορία εξελίχθηκε σε εξωτερική εξορία". Το βιβλίο του Süleyman Kuş "Εξορία στην πατρίδα σου" αφηγείται αυτή την περιπέτεια... * * * * * Συνάντησα για πρώτη φορά τη φράση "είσαι εξόριστος στην ίδια σου την πατρίδα" στο βιβλίο του Erdal Atabek-[4] μιλούσε για την ανθρώπινη κατάσταση (ή τις ανθρώπινες καταστάσεις) που υπογράμμισε ο Süleyman Kuş. "Πώς"; Εξορία είναι να αναγκάζεσαι να ζεις σε ένα κλίμα που δεν επιθυμείς παρά τη θέλησή σου. Ενώ η εξορία είναι ένας επιβαλλόμενος τρόπος ζωής- για κάποιους ανθρώπους, "μπορεί κανείς να είναι εξόριστος στην ίδια του την πατρίδα". Στην πραγματικότητα, όταν επεκτείνουμε την έννοια, μπορούμε να είμαστε εξόριστοι ακόμη και μέσα στον εαυτό μας- "οι άνθρωποι που ήταν απομονωμένοι από τη ζωή και στερημένοι από τα συναισθήματα δεν ήταν στην πραγματικότητα "εξόριστοι";"! Η εξορία βιώνεται μόνο μακριά από τον τόπο όπου γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε; Δεν μπορεί κανείς να είναι εξόριστος και στη γενέτειρά του, ανάμεσα στους δικούς του ανθρώπους, ανάμεσα σε αυτούς που αγαπά; Δεν είναι η "εξορία στον εαυτό μας" η χειρότερη από όλες τις εξορίες; Ο Milan Kundera περιγράφει αυτή την κατάσταση ως εξής: "Η μετανάστευση είναι δύσκολη ακόμη και από καθαρά προσωπική άποψη: Πάντα σκέφτεται κανείς τον πόνο της νοσταλγίας, αλλά ο χειρότερος είναι ο πόνος της αποξένωσης- η γερμανική λέξη die Entfremdung εξηγεί καλύτερα αυτό που εννοώ: Η διαδικασία με την οποία αυτό που είναι κοντά μας γίνεται ξένο. Η Entfremdung δεν υφίσταται στη χώρα της μετανάστευσης: Εκεί η διαδικασία αντιστρέφεται: Το ξένο γίνεται σταδιακά κοντινό και σημαντικό... Μόνο η επιστροφή στην πατρίδα μετά από μακρύ χωρισμό μπορεί να αποκαλύψει την ουσιαστική αυθεντικότητα του κόσμου και της ύπαρξης"[5]. Σύμφωνα με τα λόγια του Edward Said, "Εξορία είναι το ανεπανόρθωτο ρήγμα που ανοίγεται ανάμεσα σε ένα άτομο και τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε, ανάμεσα στον εαυτό και την αληθινή πατρίδα του εαυτού. Η εγγενής θλίψη της δεν μπορεί να ξεπεραστεί"[6]. "Η εξορία είναι ουσιαστικά μια ζηλότυπη κατάσταση. Όταν έχεις τόσο λίγα, προσκολλάσαι σε ό,τι έχεις με μια επιθετική προστατευτικότητα"[7]. "Το να σκέφτεσαι την εξορία είναι παράξενα ελκυστικό, ακόμη και προκλητικό, αλλά το να βιώνεις την εξορία είναι φρικτό. Η εξορία είναι το ανεπανόρθωτο ρήγμα που ανοίγει αναγκαστικά ανάμεσα σε ένα άτομο και τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε, ανάμεσα στον εαυτό και την αληθινή πατρίδα του εαυτού: η εγγενής θλίψη της δεν μπορεί να ξεπεραστεί. Είναι αλήθεια ότι η ιστορία και η λογοτεχνία περιέχουν ιστορίες που περιγράφουν την εξορία ως μια κατάσταση που ανοίγει ηρωικές, ρομαντικές, ένδοξες και ακόμη και θριαμβευτικές σελίδες στη ζωή κάποιου. Αλλά αυτές είναι απλώς ιστορίες, μια προσπάθεια να ξεπεραστεί η παραλυτική θλίψη της αποξένωσης. Τα κέρδη που επιτυγχάνονται στην εξορία υπονομεύονται διαρκώς από την απώλεια κάποιου πράγματος που έμεινε πίσω για πάντα"[8]. Είναι εύκολο; "Κανείς δεν ησυχάζει στην εξορία. Πρώτον, κανείς δεν πηγαίνει στην εξορία από επιλογή. Δεύτερον, κανείς δεν μπορεί να περάσει μια περίοδο εξορίας που να μην του αφήσει έντονα σημάδια. Η εξορία σε επηρεάζει υπαρξιακά. Σε περικλείει ως οντότητα. Σε κλονίζει σωματικά και ψυχικά. Η εξορία μεγεθύνει τις αρετές και τα ελαττώματά σου"[9], προσθέτει ο Paulo Freire. * * * * * Συνοψίζοντας, η κατάσταση της εξορίας που κάνει την Aysel Gürel να λέει: "Η εξορία είναι μόνη σε κάθε αναπνοή"- τον Nâzım Hikmet να λέει: "Είμαι μια καρυδιά στο πάρκο Gülhane/ ούτε εσύ το συνειδητοποιείς/ ούτε η αστυνομία το συνειδητοποιεί"- την Ingeborg Bachmann να λέει: "Είμαι ένας νεκρός άνθρωπος που περιπλανιέται/ δεν έχω πια πουθενά αρχείο" δεν είναι ούτε απόλυτη ούτε διφορούμενη. Είναι μια τιμωρία, μια καταδίκη, μια απομάκρυνση/αποσύνδεση. Ή είναι μια κατάσταση όπου το ψωμί είναι αλμυρό και τα σκαλοπάτια δύσκολα ανεβαίνουν. Ή όσο μακριά μπορείς να πας είναι η εξορία σου- κάθε εξόριστος είναι ένας ταξιδιώτης μέχρι να επιστρέψει στην πατρίδα του. Ωστόσο, ενώ η εξορία κουβαλάει τον πόνο του "να μην είσαι εκεί", του "να είσαι ξένος", ο χρόνος αλλάζει επίσης αυτό που νοσταλγείς - πόλεις, γεωγραφία και ανθρώπους. Επίσης, δεν υπάρχει επιστροφή. Γιατί ο τόπος της επιστροφής δεν είναι ο τόπος της αναχώρησης. * * * * * Συνοψίζοντας- αν και παντού υπάρχει αμυδρό σκοτάδι στην εξορία- η εξορία (εξορία) είναι μερικές φορές για να δώσει εξορία, για να βγάλει τα βλαστάρια από το θηκάρι τους και να προαναγγείλει την άνοιξη- όπως στους στίχους του Μπέρτολτ Μπρεχτ: "τι ωφελεί να χτυπάς καρφιά στον τοίχο/ να κρεμάς το φόρεμά σου στην καρέκλα/ θα επιστρέψεις έτσι κι αλλιώς// δεν θα είναι γραμμένο το γράμμα που σε καλεί/ στη μητρική σου γλώσσα;"... Στην εξορία, ως δυνατότητα φθοράς ή δημιουργικότητας: "Να φοβάσαι αν ο ίδιος ο άνθρωπος δεν υποφέρει και δεν πεθαίνει για χάρη ενός ιδανικού, γιατί αυτή η μία ιδιότητα είναι το θεμέλιο του ανθρώπου και αυτή η μία ιδιότητα διακρίνει τον άνθρωπο από όλα τα άλλα πράγματα στο σύμπαν"[10]: Ζει πάντα με νοσταλγία για το μέλλον", λέει ο Ricardo Puglia... Στο έργο του Süleyman Kuş "Εξόριστος στην πατρίδα του", θα δείτε και θα βρείτε την τέλεια κατάσταση ενός ταξιδιώτη της Ιθάκης που ζυμώνεται με την ελπίδα του μέλλοντος... 12 Αυγούστου 2023 13:29:41, χωριό Τσεσμέ. N O T L A R [1] Ursula K. Le Guin. [2] Süleyman Kuş, Sürgün in His Own Country, Ubuntu Yay., 2022. [3] Κωνσταντίνος Καβάφης, Ανθολογία σύγχρονης ελληνικής ποίησης, μετάφραση Cevat Çapan, Adam Yay., 1982, σσ. 20-21. [4] Erdal Atabek, Sürgünsün στη δική σου χώρα, Altın Kitaplar, 1989. [5] Milan Kundera, Deviated Wills, μετάφραση Özdemir İnce, Can Yay., 1995, σ. 78-79. [6] Edward Said, Το πνεύμα του χειμώνα, μετάφραση Tuncay Birkan, Metis Yay., 2000, σ. 28. [7] Yage, σ. 33. [8] yage, σ. 28. [9] Paulo Freire, Pedagogy of the Oppressed, μετάφραση Erol Özbek-Dilek Hattatoğlu, Ayrıntı Yay., Ιανουάριος 1991. [10] John Steinbeck, Τα σταφύλια της οργής, μετάφραση Gülen Fındıklı, Remzi Kitabevi, 2014.
