ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΛΟΥΣΙΑ ΚΟΥΖΙΝΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΙΓΙΛΙΑ ΤΟΥ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ Süleyman KUŞ
Türkçe English Deutsch Italiano Français Ελληνικά Kurdî Español ΑΠΌ ΤΗΝ ΠΛΟΎΣΙΑ ΚΟΥΖΊΝΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΙΓΊΔΑ ΤΟΥ ΣΕΠΤΕΜΒΡΊΟΥ Η ταινία "Πλούσια κουζίνα" απεικονίζει με επιδεξιότητα τον τρόπο με τον οποίο οι ρατσιστικές-φασιστικές οργανώσεις καλλιεργούνται και οργανώνονται από τους καπιταλιστές και προστατεύονται από ορισμένους επίσημους φορείς την περίοδο μετά την "εργατική εξέγερση του 15/16 Ιουνίου"(1), στην κουζίνα μιας βίλας και τον βετεράνο μάγειρα της. Όταν ένας νεαρός φοιτητής υποφέρει από την οικονομική καταστροφή και ακούει στο ραδιόφωνο ότι οι πληροφοριοδότες θα ανταμειφθούν, επιχειρεί να βασίσει την ευτυχία του στη δυστυχία μιας ολόκληρης κοινωνίας, χωρίς να γνωρίζει τι συμβαίνει, προκειμένου να παντρευτεί την αρραβωνιαστικιά του... Ο ιδιοκτήτης της βίλας, που έφυγε στο εξωτερικό με την περιουσία του κατά τη διάρκεια της εξέγερσης των εργατών και επέστρεψε με έναν "εκπαιδευμένο" γερμανικό ποιμενικό όταν κηρύχθηκε ο στρατιωτικός νόμος, περιγράφει το whistleblowing του ως πατριωτικό, αλλά αυτός ο δρόμος θα τον οδηγήσει κατευθείαν στα "στρατόπεδα κομάντος" των εθνικιστών. Όταν επιστρέφει λίγο καιρό αργότερα, ούτε η αρραβωνιαστικιά του, που εργάζεται ως βοηθός μάγειρα στην κουζίνα, δεν θα τον αναγνωρίσει. Καθώς περνούν οι μέρες, γίνεται σαφές πόσο έχει μολυνθεί ο χαρακτήρας του, πόσο το κεφάλι του είναι γεμάτο από οστεοποιημένες προκαταλήψεις, πόσο μπορεί να επιτεθεί σε οτιδήποτε θεωρεί επικίνδυνο ή δεν του μοιάζει (όπως ακριβώς ο εκπαιδευμένος γερμανικός ποιμενικός στην αυλή)... Η ταξική πάλη αναγκάζει τη νεαρή κοπέλα, εργάτρια και η ίδια, να επιλέξει ανάμεσα στους ανθρώπους που έχουν δίκιο και στον αρραβωνιαστικό της, που έχει γίνει το λυκόσκυλο της αδικίας... Η επιδέξια απεικόνιση του μάγειρα από τον Şener Şen συμβολίζει τον παραδοσιακό μισό εργάτη, μισό αγρότη, πολύ αργά εξελισσόμενο λαό εκείνης της εποχής... Όλοι οι χαρακτήρες της ταινίας αντιμετωπίζονται με υπερβολικό και ρεαλιστικό τρόπο. Αυτό δείχνει με μια οικεία αίσθηση της πραγματικότητας τον προβληματισμό των ανθρώπων πάνω σε ένα μαζικό κίνημα που ξεκινά οργανωμένα, αναπτύσσεται από τη βάση και παίρνει τη μορφή εξέγερσης, αλλά δεν έχει επαρκή ηγεσία και όραμα εξουσίας... Αν και το γεγονός ότι η κουζίνα είναι ο μοναδικός "τόπος" σε όλη την ταινία αποδυναμώνει την ταινία από άποψη οπτικού πλούτου και της δίνει τον αέρα θεατρικού έργου, η "Πλούσια κουζίνα" είναι ένα σημαντικό έργο που πρέπει να αξιολογήσουμε στο πλαίσιο του σοσιαλιστικού κινηματογράφου... Είναι από τις σπάνιες ταινίες που προσπαθούν να αποτυπώσουν την περίοδο με μια στάση από την πλευρά του δικαίου, ειλικρινή και δίκαιη. Με την "Καταιγίδα του Σεπτέμβρη" επιστρέφουμε δέκα χρόνια αργότερα, στις μέρες του στρατιωτικού νόμου και του πραξικοπήματος. Η ταινία ξεκινά με ασπρόμαυρες φωτογραφίες από εκείνες τις ημέρες, τις οποίες πολλοί άνθρωποι σήμερα αποδέχονται χωρίς έρευνα και αμφισβήτηση και αρκούνται στις αμφίβολης ακρίβειας ειδήσεις-πιλάκια που παρουσιάζουν τα έγχρωμα μέσα ενημέρωσης... Στη συνέχεια, μια μητέρα που αντιστέκεται, μια μητέρα που βασανίζεται σκληρά, ένας πατέρας που ομολογεί, ένας παππούς που δυσκολεύεται να πιστέψει τι έχει περάσει, ένας παππούς που αντιλαμβάνεται ότι οι πραγματικά υπεύθυνοι είναι οι εξουσιαστές, και ένα παιδί που είναι μια χούφτα ανάμεσα σε πολλές άλλες σημαντικές λεπτομέρειες και που μαθαίνει να "κάνει μέλι από τον πόνο"... Μέσα στο πλαίσιο των πιέσεων που δέχεται μια οικογένεια, η ταινία δίνει ενότητες της καταστροφής και της σκληρότητας του Σεπτεμβρίου και αφήνει στοιχεία (η είδηση του νεαρού που κρεμάστηκε σε ηλικία 17 ετών ή ο εξαναγκασμός των μικρών κοριτσιών να καλυφθούν κ.λπ.) Η ευαισθησία του μικρού Μετίν, που ξεχειλίζει από τη χαρά της ζωής, που διακρίνει τον παραλογισμό στον εκφοβισμό και την κωμωδία στον παραλογισμό, προσθέτει όλο τον πόνο που βιώνει στην ευαισθησία του θεατή, κάτι που νομίζω ότι είναι η σημαντικότερη επιτυχία της ταινίας. Η πίστη και η δυσπιστία, η αγάπη και η αναλγησία, η αλληλεγγύη και η απιστία, εν ολίγοις, όλα τα ανθρώπινα συναισθήματα που καταπιέζονται από την κρατική καταπίεση και το αίσθημα του να κάνεις κάτι παρ' όλα αυτά συνεχίζουν να παλεύουν σε όλη τη διάρκεια της ταινίας... Ένας φίλος μου είπε ότι η λέξη "καταιγίδα" δεν ταίριαζε στον τίτλο της ταινίας γιατί δεν άγγιζε πραγματικά αυτό που συνέβαινε. Πράγματι, η έμφαση θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη στα τμήματα που αφορούν την κράτηση, τη γειτονιά και τη ζωή στο νησί. Παρ' όλα αυτά, νομίζω ότι αυτή η έλλειψη δεν καθιστά τη λέξη "καταιγίδα" στον τίτλο της ταινίας περιττή. Η παιδική ηθοποιός παίζει τον πιο σημαντικό ρόλο στην ταινία και το πετυχαίνει με εξαιρετικό τρόπο. Η Ζάρα, η οποία υποδύεται το ρόλο της μητέρας, είναι γενικά επιτυχημένη, εκτός από μερικές μικρές ατέλειες που οφείλονται στην πρώτη της εμπειρία. Ο παππούς (Tarık Akan) και η Şerife Teyze (Şerif Sezer) είναι επίσης πολύ ζωντανοί χαρακτήρες από τη ζωή... Αν εξαιρέσει κανείς την τεχνητότητα των διαλόγων σε μία ή δύο σκηνές και την αδέξια γήρανση στο τέλος της ταινίας (και τον τρόπο με τον οποίο τελειώνει η ταινία), η Καταιγίδα του Σεπτέμβρη είναι μια καλοπροαίρετη, ειλικρινής δουλειά που δίνει καλές ελπίδες για το μέλλον με το μοντάζ, την επεξεργασία και την ποιότητα της εικόνας... Το πιο σημαντικό είναι το εξής: Και οι δύο ταινίες ρίχνουν φως στον πόνο της χώρας μας, για τον οποίο δεν έχει γραφτεί ούτε έχει γίνει αντικείμενο καλλιτεχνικής παραγωγής... Αναμφίβολα, αυτό το μικρό φως δεν είναι αρκετό για να διαλύσει το σκοτάδι. Από πόσες φασιστικές δολοφονίες, από πόσες μαζικές σφαγές πέρασε ο δρόμος από την "Πλούσια Κουζίνα" στην "Καταιγίδα του Σεπτέμβρη"; Η Ματωμένη Κυριακή, η σφαγή στο Maraş, η σφαγή της 1ης Μαΐου 1977, η σφαγή του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης στις 16 Μαρτίου κ.ά. Θα έμεναν βουβά όλα αυτά τα βάσανα; Τι γίνεται με τα εκατομμύρια των ανθρώπων που βασανίστηκαν, τις εκατοντάδες χιλιάδες που κρατήθηκαν και τις δεκάδες χιλιάδες που συνελήφθησαν στην "Καταιγίδα του Σεπτεμβρίου"; Τι θα γίνει με τη "Γενιά του Σεπτέμβρη", που ήταν χαμένοι, ασήμαντοι, αχόρταγοι, φοβισμένοι να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους σε μια ολόκληρη χώρα που λεηλατήθηκε από εγχώριους και ξένους καπιταλιστές σαν ροδόκηπος χωρίς αγκάθια με το πραξικόπημα που ακολούθησε τις αποφάσεις της 24ης Ιανουαρίου '80 στις οποίες επέμενε το ΔΝΤ; Επτά ή οκτώ χρόνια μετά το πραξικόπημα, ένα περιοδικό πραγματοποίησε ένα "πείραμα". Σύμφωνα με αυτό, ένας δημοσιογράφος ντυμένος με ναζιστική στολή ζητούσε από τον κόσμο τις ταυτότητές του σε έναν πολύ πολυσύχναστο δρόμο, ζητώντας από κάποιους να ξαπλώσουν στο έδαφος και από άλλους να ακουμπήσουν σε έναν τοίχο. Το ποσοστό συμμόρφωσης ήταν πάνω από ενενήντα τοις εκατό και οι άνθρωποι έλεγαν: "Ποιος είσαι εσύ; Με ποιο δικαίωμα ζητάτε ταυτότητα;". Χιλιάδες καθηγητές, αναπληρωτές καθηγητές και λέκτορες απολύθηκαν από τα πανεπιστήμια με σαθρές προφάσεις, το μάθημα των θρησκευτικών έγινε υποχρεωτικό στα γυμνάσια, οι πραξικοπηματίες έδωσαν κρυφά χρήματα στην αιρετική οργάνωση RABITA στο εξωτερικό, έγιναν προσπάθειες να υιοθετηθούν φασιστικές ιδεολογίες και οργανώσεις όπως η Τουρκική-Ισλαμική Σύνθεση και η Εστία Διανοουμένων, τα συγκροτήματα κατέλαβαν τον Τύπο και τα γράμματα και τις τέχνες, δόθηκαν "θέσεις" στους απογοητευμένους, στους αποστάτες, σε όσους μπορούσαν να εξαγοραστούν με χρήματα... και ούτω καθεξής και ούτω καθεξής... Όταν μιλάμε για την "Καταιγίδα Φιλιζκιράν"(2), μπορούν να απαριθμηθούν πολλά ακόμη αρνητικά: αλλά θα σας πω εγώ. Το 1983, υπήρχε μια τετρασέλιδη προοδευτική εφημερίδα που ονομαζόταν "ŞENOLA". Ήταν μια τόσο ωραία εφημερίδα που συνήθιζα να μαζεύω όλα τα τεύχη της. "Προς το παρόν, έχουμε τέσσερις σελίδες με ξεκάθαρα λόγια για εσάς", έγραφαν. Κάποτε υπολόγισαν πόσα σχολεία, νοσοκομεία και κέντρα υγείας θα μπορούσαν να χτιστούν στη χώρα μας με τα χρήματα που θα πληρώνονταν για ένα μόνο από τα μαχητικά αεροπλάνα που θα αγοράζονταν από το εξωτερικό. Μια μέρα, όταν πήρα την εφημερίδα στα χέρια μου, κοίταξα με έκπληξη την πρώτη σελίδα: Στο πάνω μέρος, κάτω από τον τίτλο "ΥΔΡΕΨΑ ΜΕ ΤΑ ΔΑΚΡΥΑ ΜΟΥ ΤΟΥΣ ΚΟΡΥΦΑΙΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ", η εισαγωγή (!) ενός αραβικού φωτοθέατρου με πολλή σάτιρα, στο κάτω μέρος, δώρα όπως αυτοκίνητα κ.λπ. για ένα μόνο κουπόνι και ένα κουπόνι που έγραφε "ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ", στο κάτω μέρος, η φωτογραφία μιας άσεμνης γυναίκας και μια κοροϊδία που έλεγε "σας στέλνουμε για διακοπές μιας εβδομάδας με αυτή τη γυναίκα" για ποιος ξέρει πόσα κουπόνια... Όταν διάβασα το κύριο άρθρο, συνειδητοποίησα ότι οι εργαζόμενοι της εφημερίδας είχαν υποστεί μεγάλη πίεση από τα αφεντικά τους και ότι τελικά έφτασαν στο τελευταίο τεύχος της "Şenola" ως θέμα επαγγελματικής αρετής και ότι ετοίμασαν αυτό το πρωτοσέλιδο για να επιστήσουν την προσοχή στον κοινωνικό εκφυλισμό και να διαμαρτυρηθούν για την καταπίεση. Μόλις έκλεισε η "Şenola", στη θέση της άρχισε να εκδίδεται η εφημερίδα TAN... Στην πραγματικότητα, τα πρώτα παραδείγματα χρήσης του γυμνού για πορνογραφικούς σκοπούς, σαν ναρκωτικό, εκείνα τα χρόνια δόθηκαν από τις εφημερίδες GÜNEŞ και HÜRRİYET(3). Η εφημερίδα Tan, απ' όσο θυμάμαι. Την εποχή που η Cumhuriyet πωλούνταν προς 50/60 λίρες, πωλούνταν προς 10 λίρες και για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς αύξηση της τιμής της. Την έβλεπε κανείς στα χέρια παιδιών που ήταν ζωγράφοι και στις εσωτερικές τσέπες ηλικιωμένων εβδομηντάρηδων. Αυτό που βιώθηκε δεν ήταν "εκσυγχρονισμός", "ενηλικίωση", "ικανοποίηση της πείνας" ή "σεξουαλική διαπαιδαγώγηση", αλλά εκφυλισμός. Από τη μια πλευρά, ήταν μέρος της διάβρωσης των ανθρώπινων αξιών σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής... Από την άλλη, ήταν η απαρχή των σημερινών συνθηκών στις οποίες θεωρείται "φυσιολογικό" να χρησιμοποιείται η ανθρώπινη σάρκα, και ιδιαίτερα το γυναικείο σώμα, ως εμπόρευμα, διαφημιστικό και "περιοδικό" εργαλείο "σύμφωνα με τα συμφέροντα της αγοράς". Η εφημερίδα Tan είχε επιτύχει ένα μεγάλο ποσοστό πωλήσεων. Ωστόσο, τέτοιου είδους δημοσιεύματα έρχονταν σε αντίθεση με την κοινωνική ζωή και την πραγματικότητα σε τέτοιο βαθμό που βάθαιναν τη δυσαρέσκεια αντί να δημιουργούν ικανοποίηση. Είναι δυστυχώς αλήθεια, έστω και εν μέρει, ότι έχουμε κάνει "άλματα μπροστά από την εποχή" (!) στα σεξουαλικά αδικήματα, στη "βιομηχανία" της πορνείας, στους γάμους ευκαιρίας, στο να βλέπει κανείς το σώμα του ως υλικό πλούτο... Φανταστείτε ότι όλα τα δημοκρατικά δικαιώματα των ανθρώπων έχουν συντριβεί, η κοινωνία έχει συρθεί στην οικονομική καταστροφή και αυτό έφερε τα χρυσά χρόνια του αραμπά... Για να μην αναγνωρίσουν οι άνθρωποι που μεγάλωσαν κάτω από αυτές τις συνθήκες την κοινωνική αντιπολίτευση, ο έλεγχος των μέσων επικοινωνίας και η στρατολόγηση στελεχών εντάθηκε, η πορνογραφία και οι ψεύτικες ειδήσεις έγιναν μέρος των έντυπων μέσων ενημέρωσης... Ο φιλελευθερισμός του Özal (!) συγκέντρωσε αιρετικούς, φασίστες και κεντροδεξιούς κάτω από μια στέγη και ανοίγει το δρόμο στο διεθνές αποικιοκρατικό κεφάλαιο και τους συνεργάτες του λέγοντας "ας κάνουν, ας περάσουν"... Η "Γενιά του Σεπτέμβρη" γεννήθηκε σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Επιπλέον, αυτό που περιγράψαμε παραπάνω ήταν μόνο η αρχή της διαδικασίας που οδήγησε στο σήμερα. Τα επόμενα χρόνια έδειξαν πολύ πιο ξεκάθαρα ότι η "Καταιγίδα του Σεπτέμβρη" δεν ήταν μόνο μια διαδικασία καταπίεσης-βίας. Για ποια χρόνια μιλάμε; Τα χρόνια που βιώθηκαν αλλά δεν γράφτηκαν και δεν σχεδιάστηκαν αρκετά, δεν έγιναν αντικείμενο ταινιών και δεν αναδείχθηκαν στη συνείδηση... Εδώ, δεν μπορώ να μην θυμηθώ κάποια αποσπάσματα από το ποίημα "ΙΣΤΟΡΙΑ" που έγραψε ο επαναστάτης Βούλγαρος ποιητής Βαπτσάροφ τη δεκαετία του 1940, ευχόμενος σε όλους μας περισσότερες προσπάθειες στο δρόμο προς την ιστορική συνείδηση... ΙΣΤΟΡΙΑ Θα μιλήσεις για μας, ιστορία; Στις κιτρινισμένες και μαραμένες σελίδες; Δεν ήμασταν τόσο ένδοξοι άνθρωποι... Δουλεύαμε σε εργοστάσια, γραφεία... Ήμασταν εργάτες στα χωράφια ξινισμένοι. Μυρίζαμε κρεμμύδια και ψωμί. Με τα πεσμένα μουστάκια μας Καταριόμασταν και καταριόμασταν τη ζωή. Θα ξέρεις τουλάχιστον την αξία μας; Σας ταΐσαμε τόσο πολύ. Θα σβήναμε την άσβεστη δίψα σας. Το αίμα χιλιάδων ανθρώπων. Θα πάρεις τις εξωτερικές γραμμές, απλά και καθαρά. Ξέρω ότι θα είναι άδειο Και το δράμα αυτού του απλού ανθρώπου Κανείς δεν θα το θυμάται. Οι ποιητές θα παρασυρθούν Τέμπο, συναντήσεις. Οι άγραφες θλίψεις μας Θα περιπλανιέται μόνος στο κενό. (...) "Έτσι είναι τα πράγματα..." Οι πατεράδες μας έλεγαν Και εμείς κατσουφιάζαμε και φτύναμε. Κάτω η ηλίθια φιλοσοφία σου. Συνηθίζαμε να σηκωνόμαστε οργισμένοι Θα πεταγόμασταν στο δρόμο Η ελπίδα χάιδευε τις καρδιές μας Με όμορφα και φωτεινά πράγματα Πόσο σφιγμένοι περιμέναμε Σε στριμωγμένες καφετέριες Και θα ακούσουμε τις τελικές ανακοινώσεις Συνηθίζαμε να πηγαίνουμε για ύπνο αργά. Πώς παρηγορούσαμε τους εαυτούς μας με ελπίδες.... Ο ουρανός γινόταν όλο και πιο χαμηλός. Ο θυμωμένος άνεμος σφύριζε Δεν μπορώ να το αντέξω, δεν το θέλω! Αλλά στους ατελείωτους τόμους σου Κάθε γράμμα κάτω από κάθε γραμμή Ο πόνος μας ουρλιάζει Θα σφίξει τα δόντια του από μίσος. Γιατί η ζωή είναι μια ζωή Μας χτύπησε με τα βαριά του χέρια Χτυπούσε και χτυπούσε και χτυπούσε τις πεινασμένες μας παλάμες Γι' αυτό η γλώσσα μας είναι σκουριασμένη Γι' αυτό χάνω τον ύπνο μου Ποιήματα που έγραψα κλέβοντας, Γι' αυτό δεν μυρίζει άρωμα. Αυτές οι κατσουφιασμένες λέξεις είναι σύντομες Για όσα έχουμε υποφέρει... Όχι, δεν περιμένουμε βραβεία. Ούτε σε αυτούς τους τεράστιους τόμους Θα θέλαμε να έχουμε μια φωτογραφία. Να πούμε την ιστορία μας μόνοι μας Στους ανθρώπους του μέλλοντος Πες το στους ανθρώπους που θα πάρουν τη θέση μας Πόσο γενναίοι ήμασταν στον αγώνα N. VAPTSAROV (μτφρ. E. Alova) ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ (Ι) : Τα γεγονότα της 15ης/16ης Ιουνίου 1970 δεν χωρούν σε λίγες προτάσεις. Νομίζω ότι πρέπει να ερευνηθούν και να διαβαστούν. (2): Αν δεν υπολογίσουμε τους γονείς που διαδήλωσαν στην πλατεία Σουλταναχμέτ το 1984, που ξυλοκοπήθηκαν βάναυσα, που προσπάθησαν να κάνουν να ακουστούν οι φωνές των παιδιών τους που βρίσκονταν στη νηστεία του θανάτου, ή τους λίγους ανθρώπους που αντιστάθηκαν στις φυλακές... Αλλά είναι δυνατόν να μην τους μετρήσουμε; Από το 1987 και μετά Αν η κοινωνική αντιπολίτευση άρχισε να ανεβαίνει ξανά, αν η εργατική τάξη άρχισε να υιοθετεί την απεργία πείνας ως μορφή διαμαρτυρίας από παθητικές δράσεις όπως το να αφήνει μούσι, αν άρχισε να αισθάνεται την ανάγκη να αντιστέκεται παρά τις δυσκολίες, αυτό δεν ήταν εν μέρει χάρη σε εκείνους που μετέφεραν αυτή τη δάδα με κόστος τη ζωή τους στις πιο δύσκολες στιγμές; (3): Η εφημερίδα Hürriyet φέρεται να είχε αναφερθεί σε μια φωτογραφία μιας γυναίκας γυμνής από τη μέση και πάνω με λεζάντα όπως "Όταν την κατέλαβε η ζέστη...". Ωστόσο, το περιοδικό "Literature '81", που εκδόθηκε μεταξύ 1981/83, είχε γράψει ότι η εν λόγω γυναίκα ήταν μια ψυχασθενής γνωστή σε όλους στην επαρχία αυτή και ότι αυτή η "λεπτομέρεια" είχε σκόπιμα παραλειφθεί στο ειδησεογραφικό άρθρο (!)... (4): Θα ήταν λάθος να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι μια ολόκληρη γενιά επωμίστηκε όλα τα αρνητικά αυτού του περιβάλλοντος. Όπως είναι γνωστό, η περίοδος μετά το 1986 έφερε μια περίοδο ανασύνταξης της κοινωνικής αντιπολίτευσης. Οι αντιφάσεις της ζωής, η πολυχρωμία της και η παρουσία επαναστατών που παρεμβαίνουν στη ζωή μπορούν να αναδείξουν πολλούς όμορφους ανθρώπους παρ' όλη τη ρύπανση του περιβάλλοντος... 5-Από το αρχείο του συγγραφέα με τίτλο "Απομόνωση, ζωή και τέχνη". 6-Πρώτη δημοσίευση, S. Duvver, (Λογοτεχνικό περιοδικό Berfin Bahar, 1999)
